Podstawowe pojęcia z zakresu ochrony krajobrazu kulturowego
Poniższy materiał jest zbiorem podstawowych pojęć i sformułowań używanych w procesie ochrony krajobrazu kulturowego. Warto zapoznać się z tym leksykonem przed lekturą dotyczącą konkretnych zagadnień.
Krajobraz kulturowy – to postrzegana przez ludzi przestrzeń, zawierająca elementy przyrodnicze i wytwory cywilizacji, historycznie ukształtowana w wyniku działania czynników naturalnych i działalności człowieka. Ochrona i kształtowanie krajobrazu kulturowego służy utrzymaniu tożsamości społeczeństw lokalnych (małe ojczyzny), regionów i państwa. Zagrożeniami dla wartości krajobrazu kulturowego są wszelkie przekształcenia, zmieniające jego wygląd przez likwidowanie lub zniekształcenie cech stanowiących o jego wartościach. Wyróżnia się kilka podtypów krajobrazu:
a) Krajobraz miejski
b) Krajobraz rolniczy – ukształtowany pod wpływem rolniczej działalności człowieka
c) Krajobraz przemysłowy
d) Krajobraz pogórniczy - wynik wzajemnego dynamicznego oddziaływania różnych zjawisk i procesów górniczych prowadzonych przez człowieka
e) Krajobraz sztuczny – utworzony w konkretnym, specjalnym celu np. dla wypoczywających (nawiezione plaże, parki rozrywki, sztuczne wyspy, itd.), dla wojska (poligon), dla komunikacji, dla przemysłu…
a) Krajobraz miejski
b) Krajobraz rolniczy – ukształtowany pod wpływem rolniczej działalności człowieka
c) Krajobraz przemysłowy
d) Krajobraz pogórniczy - wynik wzajemnego dynamicznego oddziaływania różnych zjawisk i procesów górniczych prowadzonych przez człowieka
e) Krajobraz sztuczny – utworzony w konkretnym, specjalnym celu np. dla wypoczywających (nawiezione plaże, parki rozrywki, sztuczne wyspy, itd.), dla wojska (poligon), dla komunikacji, dla przemysłu…
Historyczna ekspozycja – autentyczny, zachowany lub potwierdzony w źródłach informacji niezakłócony widok z punktu, ciągu widokowego lub wzdłuż osi widokowej na obiekt (zespół obiektów), kompozycje zieleni i inne obiekty naturalne. Historyczna ekspozycja może również dotyczyć widoku z obiektu. Przekształcanie historycznej ekspozycji powinno być dokonywane pod warunkiem dostosowania do istniejących walorów estetycznych.
Historyczna panorama – autentyczny, zachowany lub potwierdzony w źródłach informacji charakterystyczny widok zespołu architektoniczno-krajobrazowego lub urbanistycznego albo jego części, umiejscowiony w przestrzeni i utrwalony w czasie, przekazach i w świadomości, którego przekształcanie może być dokonywane pod warunkiem utrzymania zdefiniowanych cech charakterystycznych i walorów estetycznych.
Historyczny typ zabudowy – obiekt posiadający charakterystyczne rozwiązania dla specyfiki lokalnej lub regionalnej, którego częstość występowania może stanowić wyróżnik dla obszaru.
Kształtowanie krajobrazu kulturowego – świadome działanie polegające na zachowaniu, przekształcaniu, dodawaniu albo eliminowaniu obiektów lub układów przestrzennych zgodnie z obowiązującymi zasadami ochrony zabytków i przyrody. Ochrona krajobrazu kulturowego jest funkcją działań wieloprzedmiotowych – architektury krajobrazu, planowania przestrzennego, urbanistyki, metod rewaloryzacji zespołów miejskich, wiejskich i konserwacji obiektów architektonicznych.
Obiekt lub obszar dysharmonijny – obiekt lub obszar pozostający w konflikcie estetycznym lub przestrzennym z (historyczną) kompozycją przestrzenną lub z (historyczną) kompozycją zespołu zabudowy.
Oś widokowa – wytyczony kierunek obserwacji przez rozplanowanie i kompozycję zagospodarowania terenu.
Oś kompozycyjna – element liniowy organizujący kompozycję przestrzenną.
Strefa ochrony konserwatorskiej – wyznaczony granicami obszar, na którym obowiązują określone ograniczenia, zakazy i nakazy, mające na celu ochronę znajdujących się na tym obszarze zabytków. Strefy ochrony konserwatorskiej definiowane są przez swoje cechy (zawartość i wyróżniki) oraz cele, dla których zostały wyznaczone.
Studium krajobrazu kulturowego – rodzaj dokumentacji studialnej przedstawiającej zasób obiektów i obszarów zabytkowych i diagnozę stanu zachowania dziedzictwa kulturowego na danym obszarze, rys historyczny rozwoju przestrzennego oraz wnioski w postaci zaleceń konserwatorskich. Studium krajobrazu kulturowego jest najważniejszym opracowaniem w interesie ochrony zabytków wyjściowym w interesie ochrony zabytków potrzebnym do sporządzania zapisów dotyczących ochrony zabytków w dokumentach planistycznych.
Wnętrze urbanistyczne – przestrzeń publiczna w mieście, w oprawie architektonicznej i przyrodniczej (zieleń), o cechach skomponowanej całości, w której istotną rolę poza architekturą i zielenią odgrywają inne czynniki, takie jak: nawierzchnia, elementy reklamowe i oświetleniowe, witryny sklepowe, mała architektura.
Zalecenia konserwatorskie – opracowane przez wojewódzkiego konserwatora zabytków na podstawie źródeł, informacji i dokumentacji konserwatorskiej ogólne i szczegółowe działania, zakazy i nakazy kierowane do właścicieli, użytkowników, zarządzających oraz projektantów, konserwatorów i wykonawców ich reprezentujących, dotyczące zakresu i form dopuszczalnych ingerencji w autentyczną substancję zabytku lub sposobu jego użytkowania.
Autor: Narodowy Instytut Dziedzictwa
Na podstawie:
Jolanta Welc-Jędrzejewska, Ochrona krajobrazu kulturowego - słowniczek pojęć,
źródło:http://samorzad.nid.pl/baza_wiedzy/ochrona-krajobrazu-kulturowego-slowniczek-pojec/ Jolanta Welc-Jędrzejewska, Krajobraz kulturowy. Opracowania planistyczne sporządzane przez jednostki samorządu terytorialnego jako narzędzia jego ochrony,
źródło:http://samorzad.nid.pl/baza_wiedzy/krajobraz-kulturowy-opracowania-planistyczne-sporzadzane-przez-jednostki-samorzadu-terytorialnego-jako-narzedzia-jego-ochrony/